Kur’an-ı Kerim’in Harekelenmesi ve Noktalanması

Yazma yoluyla çoğaltılan ve çeşitli şehirlere gönderilen Kur’an nüshaları, büyük kabul görmüştür. Bunlardan çoğaltılarak elde edilen yeni nüshalarla da her tarafta Kur’an öğretimi yapılmıştır. Yeni Mushaflara olan bu ilgiye rağmen zaman zaman okuma güçlükleri ve ciddi okuma yanlışları da olmuyor değildi. Bunun temel nedeni, Hz. Osman Mushaflarında herhangi bir noktalama ve harekelemenin olmayışıydı. Bu sorunu çözmek için ilk harekete geçen Halife Abdülmelik b. Mervan’ın Basra valisi Ziyad (ö. 53/673) olmuş ve onun talebi üzerine büyük dil alimi Ebü’l-Esved ed-Düeli (ö. 69/688), kendisine verilen bir katiple Mushafı baştan sona kadar harekelemiştir.

Kur’an’ın harekelenmesi büyük okuma kolaylığı getirmişse de yanlış okumaların tam olarak önüne geçilememiştir. Çünkü Arap dilini ve Kur’an’ı yeni öğrenenler, nokta kullanılmadığı için benzer harfleri birbirinden ayırmakta büyük güçlük çekiyorlardı. Bunun üzerine Irak valisi Haccac, yahya b. Ya’mer ve Nasr b. Asım’ı görevlendirmiş, bunlar da Ebu’I-Esved’den öğrendikleri noktalama işaretlerini Kur’an’a uygulamışlardır. Bu şekilde yazılan Mushaflar beğenilmiş ve İslam alemine hızlı bir biçimde yayılmıştır. Halil b. Ahmed ise bugün kul-landığımız harekeleri ve diğer noktalama işaretlerini geliştirerek bu çalışmalara son noktayı koymuştur. Daha sonra da ayetleri birbirinden ayırmak için duraklar ve noktalama işaretleri yerine geçen işaretler (secavendler) konulmuştur. Ayrıca Kur’an metni çeşitli bölümlere (rükü, hizib ve cüz) ayrılmıştır. Rükü, daha çok kendi içerisinde anlam bütünlüğü olan ayet gruplarını belirtmek maksadıyla konulmuş olup net bir miktarı yoktur. Hizib ise beş Kur’an sayfasıdır. Cüz yirmi sayfadan oluşmakta olup her bir cüzde dört hizib vardır. Bu durumda Kur’an otuz cüz ve yüz yirmi hizibdir. Genellikle rükü işareti olan ayn ilgili ayetin sonuna konulurken hizib ve cüz işaretleri sayfa kenarlarında gösterilmiştir. On dört secde ayetini gösteren işaretler de sayfa kenarlarında es-sec-de şeklinde gösterilmektedir.